«دینِ نمایشی» پدیده‌ی نسبتاً جدیدی است که توسعه‌ی فن‌آوری ارتباطی با تحمیل فرهنگ جدیدش بر ما، پدیدش آورده است. این‌گونه از دین، که ماحصل تفکری ساده‌انگارانه، غافلانه و شاید خیرخواهانه بوده است، به دنبال ارائه‌یِ حسیِ دین است. بدین منظور در صدد برآمده است تا دین را با توسعه‌یِ شکلی و ظاهری، هر چه که می‌شود بیشتر به نمایش بگذارد.
در فرآیند نمایشی‌تر کردن دین، باید برای مبانی معرفتی، ایمانی و روحانیِ دین، مابه‌ازایی حسی و تصویری تولید کرد. مابه‌ازایی که اگر قابل حس و نمایش به معنای خاص آن -یعنی ارائه‌یِ بصری- هم نباشد، اقل کم با آمار و کمیت، احصا شود. و می‌گذریم از این‌که در این میان، دین، چقدر سخیف‌تر خواهد شد.

این امر، البته دامان فرهنگ را هم گرفته است. «فرهنگ ویترینی» که دکوراتورهای به اصطلاح متولی فرهنگ، آن را پیش می‌برند، عملا فرهنگ را از حرکت بازداشته است. ابزارهای فرهنگی، خود، «فرهنگ» انگاشت شده‌اند و خرج بودجه‌های فرهنگی به هر شیوه‌ای شده است «کار فرهنگی».
فی‌الحال، توسعه‌ی شکلی دین، پیدایش مناسکی جدید را سبب می‌شود. این مناسک جدید که یا از طریق فراگیر نمودن و به رقابت گذاشتن آیین‌هایِ محلیِ ناشیِ از خرده‌فرهنگ‌ها در سطوحی فراتر پدید می‌آیند و یا امری کاملا ذوقی‌اند، رفته رفته بر اثر کرارت و کثرت، ضروری پنداشته شده و به جای عینیت و تمامیت دین می‌نشینند. امری که در نهایت ضروریات و اولویت‌های دین را دست‌خوش تغییرات می‌کند.
دین‌داری به امری پرمشغله، صوفیانه و البته مهم‌تر از این‌ها، درون‌تهی و ظاهری بدل می‌شود و پوسته‌ای از دین، همه‌ی «دین» اطلاق می‌شود. مناسکِ جدید، کم کم پا را از طریقیت داشتن، فراتر نهاده و خود، موضوعیت می‌یابند. مناسکی که دیگر، نه طریقی برای اقامه روح دین، که به خودی خود اصالت می‌یابند و جزء لاینفکی از دین محسوب می‌شوند؛ و حتی گاه در برابر فلسفه بنیادین دین هم می‌ایستند. برای پیامبرانِ «دینِ نمایشی»، آن‌چه که مهم است، حفظ دیسیبلین ظاهری است؛ و ترجیح مظاهر و تقلا برای حفظ صورتِ دین به هر قیمتی، حتی از دست رفتن روح دین. و جای تعجب هم نخواهد بود که فردا، این پوسته‌سازی‌ها را، تعمیق دین در جامعه و دینی‌تر شدن اجتماع قلمداد کنند. صورتی از دین که «تزویر» را هم به صورتی خزنده و ناخودآگاه نهادینه خواهد کرد.
«دین حداقلی» دستاوردی است که «دین نمایشی» در نهایت به ارمغان می‌آورد. دینی که در آن شعائر و امهات دین، جایشان را به مناسک بدیعی سپرده‌اند که دین را از برنامه‌ای نجات‌بخش به مجموعه‌ای از عبادات و عاداتی بی‌مصرف بدل می‌کند. دینی که از «عبودیت» به سمت «عبادت» خواهد رفت. این دین پوستین، مهم‌ترین تهدید را، حمله به ظاهر دینی می‌داند و از ادراک عواقب پوسیدن دین از درون عاجز است. دینی ظاهری که برایش شکل آرایش مو، مهم‌تر است از بی‌عدالتی و فقر و تبعیض و ریا. دینی که منهای دین است و اسلامی‌که منهای اسلام.

علی سلیمانیان

احکام مسجد

نجس کردن زمین و سقف و بام و طرف داخل دیوار مسجد حرام است  و هر کس بفهمد که نجس شده است ، باید فورا نجاست آن را برطرف کند و احتیاط واجب آن است که طرف بیرون دیوار مسجد را هم نجس نکنند  و اگر نجس شود، نجاستش را برطرف نمایند، مگر آنکه واقف آن را جزو مسجد قرار نداده باشد.

اگر نتواند مسجد را تطهیر نماید، یا کمک لازم داشته باشد و پیدا نکند،تطهیر مسجد بر او واجب نیست . ولی  اگر بی احترامی به مسجد باشد، بنابر احتیاط واجب باید به کسی  که می تواند تطهیر کند اطلاع دهد.

اگر جایی از مسجد نجس شود که تطهیر آن بدون کندن یا خراب کردن ممکن نیست ، باید آنجا را بکنند، یا اگر خرابی

زیاد لازم نمی آید، خراب نمایند. و هزینه پرکردن چاله و تعمیر خرابی بر کسی است که مسجد را نجس کرده است و براشخاصی که برای تطهیر مسجد جایی از آن را کندند یا قسمتی از آن را خراب نمودند،پر کردن جایی که کنده اند و ساختن جایی که خراب کرده اند، واجب نیست . ولی اگر آن کس که نجس کرده بکند یا خراب کند، در صورت امکان باید پر کند و تعمیر نماید.

اگر مسجدی را غصب کنند و به جای آن خانه و مانند آن بسازند که دیگر به آن مسجد نگویند، باز هم بنابر احتیاط واجب ،

نجس کردن آن حرام و تطهیر آن واجب است .

نجس کردن حرم امامان علیهم السلام ، حرام است  و اگر یکی از آنها نجس شود، چنانچه نجس ماندن آن بی احترامی باشد، تطهیر آن واجب است . بلکه احتیاط واجب آن است که اگر بی احترامی هم نباشد، آن را تطهیر کنند.

اگر حصیر مسجد نجس شود، بنابر احتیاط واجب باید آن را آب بکشند. ولی چنانچه به واسطه آب کشیدن خراب

می شود و بریدن جای نجس بهتراست ، باید آن را ببرند. و اگر کسی که نجس کرده ببرد، باید خودش اصلاح کند.

 بردن عین نجس مانند خون در مسجد اگر بی احترامی به مسجد باشد حرام است  و همچنین بردن چیزی که نجس شده در صورتی  که بی احترامی به مسجد باشد حرام است .

اگر مسجد را برای روضه خوانی چادر بزنند و فرش کنند و سیاهی بکوبند و اسباب چای در آن ببرند، در صورتی که این کارها به مسجد ضرر نرساند و مانع نمازخواندن نشود، اشکال ندارد. بنابر احتیاط واجب مسجد را به طلا نباید زینت مایند و همچنین نباید صورت چیزهایی که مثل انسان و حیوان روح دارد در مسجد نقش کنند، و نقاشی چیزهایی که روح ندارد مثل گل و بوته ، مکروه است .

اگر مسجد خراب هم شود، نمی توانند آن را بفروشند یا داخل ملک و جاده نمایند.

فروختن در و پنجره و چیزهایی دیگر مسجد حرام است ، و اگر مسجد خراب شود، باید اینها را صرف تعمیر همان مسجد کنند، و چنانچه به درد آن مسجد نخورد باید در مسجد دیگر مصرف شود. ولی اگر به درد مسجدهای دیگر هم نخورد می توانند آن را بفروشند و پول آن را اگر ممکن است صرف تعمیر همان مسجد و گرنه صرف تعمیر مسجد دیگر نمایند.

ساختن مسجد و تعمیر مسجدی که نزدیک به خرابی می باشد مستحب است . و اگرمسجد طوری خراب شود که تعمیر آن ممکن نباشد، می توانند آن را خراب کنند و دوباره بسازند. بلکه می توانند مسجدی را که خراب نشده برای احتیاج مردم خراب کنند و بزرگ تر بسازند.

تمیز کردن مسجد و روشن کردن چراغ آن مستحب است  و کسی  که می خواهد مسجد برود، مستحب است خود را خوش بو کند و لباس پاکیزه و قیمتی بپوشد و ته کفش خود را بازرسی کند که نجاستی به آن نباشد. و موقع داخل شدن به مسجد اول پای راست و موقع بیرون آمدن اول پای چپ را بگذارد.

 همچنین مستحب است از همه زودتر به مسجد آید و از همه دیرتر از مسجد بیرون رود. وقتی انسان وارد مسجد می شود، مستحب است دو رکعت نماز به قصد تحیت و احترام مسجد بخواند، و اگر نماز واجب یا مستحب دیگری هم بخواند کافی  است .

خوابیدن در مسجد اگر انسان ناچار نباشد و صحبت کردن راجع به کارهای دنیا و مشغول صنعت شدن و خواندن شعری که نصیحت و مانند آن نباشد، مکروه است  ز

 مکروه است آب دهان و بینی  و اخلاط سینه را درمسجد بیندازد، و گمشده ای را طلب کند و صدای خود را بلند کند، ولی بلند کردن صدا برای اذان مانعی ندارد.

راه دادن بچه و دیوانه به مسجد مکروه است . و کسی  که پیاز و سیر و مانند اینها خورده که بوی دهانش مردم را اذیت

می کند، مکروه است به مسجد برود.

مسجد خوب باید چگونه باشد؟

مسجد نباید (فقط) تبدیل شود به محل عبادت پیرمردها و پیرزن‌ها. همه مردم در همه سنین باید به مسجد بیایند. این گونه نباشد که مثلاً پیرمردها بیایند مسجد و جوان‌ها در مغازه و در حال کسب و کار باشند.

مساجد و مهم‌ترین چالش‌های پیش رو

مبنای این گزارش، گفتاری است که حجت‌الاسلام قرائتی حدود یک سال پیش در پایگاه اینترنتی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر معظم انقلاب (KHAMENEI.IR) منتشر کردند. موضوع این گفتار این بود که «مسجد مورد نظر اسلام و طراز انقلاب اسلامی چگونه باید باشد؟» به تناسب هر موضوع، تلاش خواهد شد تا از سایر گفته‌ها و نوشته‌ها هم برای این آسیب‌شناسی استفاده شود.

آسیب اول: تک قشری شدن مساجد

حجت‌الاسلام قرائتی در این گفتار می‌گوید: «یکی از آفت‌های جامعه ما این است که مسجدی‌ها یک قشر هستند و در غیر مسجد، یک قشر دیگر هستند.» او در همین گفتار منظور خود از این گفته را این گونه تشریح می‌کند: «مسجد نباید تبدیل شود به محل عبادت پیرمردها و پیرزن‌ها. همه مردم در همه سنین باید به مسجد بیایند. این گونه نباشد که مثلاً پیرمردها بیایند مسجد و جوان‌ها در مغازه و در حال کسب و کار باشند.»

به این ترتیب، رئیس ستاد اقامه نماز به موضوع رویکرد جوانان به مسجد اشاره می‌کند. حقیقت این است که به عقیده کارشناسان امور دینی و مذهبی، اگر چه در برخی از ایام سال مثل محرم، لیالی قدر و اعتکاف، جوانان استقبال خوبی از اماکن مذهبی همچون مسجد و برنامه‌های آن می‌کنند؛ اما در سایر ایام سال، میزان مراجعه جوانان به مسجد کمتر می‌شود.

متأسفانه در کشور، پژوهش‌های خوبی در این حوزه انجام یا منتشر نشده است و صرفاً می‌توان به مشاهدات عینی و البته اقوال کارشناسانی مانند حجت‌الاسلام و المسلمین قرائتی توجه کرد، اما در کنار تک قشری بودن مساجد از حیث سنی، قرائتی موضوع تفکرات سیاسی را هم پیش می‌کشد و می‌گوید: «این گونه نباشد که مسجد در اختیار حزب یا گروه خاصی باشد و این مسئله باعث شود که عده‌ای از مردم به مسجد نیایند.» اشاره قرائتی به این است که برخی اوقات، عقاید سیاسی یا فرهنگی امام جماعت یا برخی نهادهای پیرامونی مسجد، بدون توجه به تکثر عقاید در مخاطبان، باعث گریز عده‌ای از مسجد می‌شود.

آسیب دوم: عام نبودن برنامه مساجد

قرائتی در بخش دیگری از آسیب شناسی مساجد به موضوع عام‌الشمول نبودن مساجد اشاره می‌کند و در بیان این آسیب می‌گوید: «ما باید برای انواع نیازها، انواع پاسخ‌ها را در مسجد عرضه کنیم.» قرائتی معتقد است باید مساجدی باشند که فضای بازی برای کودکان داشته باشد تا آن‌ها هم مشتری این نهاد مذهبی و اجتماعی شوند. در عین حال باید مساجدی برای برطرف کردن شبهات جوانان و نیز مساجدی در سطح اساتید دانشگاه وجود داشته باشد تا به این ترتیب همه اقشار جامعه در مسجد حضور داشته باشند، ولو این که هر مسجد، مخصوص قشر خاصی از جامعه باشد.

آسیب سوم: محور قرار نگرفتن مساجد در جامعه

این کارشناس مسائل دینی، وارد حوزه محور قرار گرفتن مسجد در جامعه هم می‌شود و می‌گوید: «مۆمنین باید مسجد را به عنوان محور فعالیت‌های خودشان قرار بدهند. حتی برنامه روزانه خود را با توجه به وقت نماز در مسجد تنظیم کنند. مۆمنین می‌توانند قرار ملاقات‌های خود را در مسجد قرار دهند.» موضوعی که در جامعه کنونی ما به فراموشی سپرده شده و نمود عینی آن، در بسته شدن در مساجد، بعد از هر وعده نماز روزانه است.

این یک آسیب است که در پژوهشی که با هدف «بررسی حضور جوانان در مسجد، بررسی وضع مساجد موجود از دیدگاه جوانان و بررسی نگرش جوانان درباره مسجد» توسط آقای جوادی، برای «دفتر پژوهش‌های اجتماعی سازمان تبلیغات اسلامی» انجام شده و نظرات 650 نفر از جوانان مناطق 20 گانه تهران درباره موضوعات عنوان شده به روش پیمایشی جمع آوری و تجزیه و تحلیل شده است؛ تنها یک سوم پاسخگویان، مسجد را مهم‌ترین مکان عمومی موجود در محله می‌دانند و با افزایش سطح تحصیلات، از میزان قلمداد کردن مسجد (به عنوان مهم‌ترین مکان عمومی) کاسته می‌شود.

آسیب چهارم: بد اجرا کردن برخی برنامه‌های دینی

مکرر از زبان آقای قرائتی در صدا و سیما شنیده شده و در مطلب یاد شده هم آمده که «غیر از صدای اذان، نباید صدایی از مسجد پخش شود؛ چه به اسم مناجات، چه به اسم پیش‌خوانی یا سحرخوانی. هیچ مرجعی اجازه نمی‌دهد شما قبل از اذان صبح مردم را از خواب بیدار کنید. فقط برای اذان می‌شود مردم را برای نماز از خواب بیدار کرد.»

قرائتی در جای دیگری می‌گوید: «ما ائمه جماعت نباید نمازها را طولانی و بین نماز سخنرانی داشته باشیم، سخنرانی بین نماز، گروگان‌گیری است و می‌توان بعد نماز چند دقیقه‌ای را به مربیان تفسیر قرآن اختصاص داد.» جالب است بدانید طبق روایات اسلامی هم شایسته است که نماز جماعت سریع‌تر از نماز فرادی خوانده شود.

آسیب پنجم: مسائل مربوط به مسجد

پرواضح است که داشتن یک مسجد مناسب می‌تواند در جلب مردم به این نهاد مذهبی کمک کند. قرائتی در بیان مختصات مسجد خوب می‌گوید: «مسجد باید محکم، ساده و بدون تزئینات باشد.» از نظر او، این مختصات در کنار این که مسجد در محلی ساخته شود که خوش سابقه است؛ می‌تواند مردم را جذب کند. از نظر حجت الاسلام قرائتی «در مسجد نباید بعد از نماز بسته شود. این آفت مسجد است. در خیلی از مسجدها نماز که خوانده می‌شود، در مسجد بسته می‌شود. توجیهشان هم این است که ما نمی‌توانیم یک مسجد بزرگ را با کولرها یا بخاری‌ها و چراغ‌های روشن، باز نگه داریم برای این که یک نفر می‌خواهد نماز بخواند. بله این درست است، اما شما می‌توانید در حیاط مسجد، یک جایی را بگذارید مخصوص نماز خواندن بعد از وقت جماعت. یک وقت کسی مسافر است، رهگذر است، می‌خواهد نماز بخواند، در مسجد باید باز باشد.»

آسیب ششم: اولیای مسجد

روشن است که متولیان و متصدیان یک مسجد هم تأثیر بسزایی در شکل‌گیری رغبت عمومی به این مکان دارند. قرائتی معتقد است «در هر مسجدی یک نهاد باید متولی و مدیر امور باشد. این گونه نباشد که چند شخص و مجموعه و نهاد و کانون، داعیه اداره مسجد را داشته باشند. از قدیم گفته‌اند آشپز که دو تا شد، آش یا شور می‌شود یا بی نمک. حالا بعضی اوقات، ما در مسجد، 13 یا 14 نفر آشپز داریم!»

غیر از مسئله مدیریتی، او می‌گوید: «پیش‌نماز مسجد باید کسی باشد که افراد زیادتری را به مسجد بکشاند. باید از نظر قرائت بهترین باشد. باید از دیگران عادل‌تر باشد. پیش‌نمازهای پیرمرد که قدرت ارتباط با نسل جوان را ندارند، باید با یک طلبه جوان خوش سلیقه در کار امامت جماعت مسجد، شریک شوند. آن پیرمرد نماز را بخواند و این طلبه جوان با جوانان ارتباط بگیرد. پیرمرد هفتاد یا هشتاد ساله که نمی‌تواند با بچه سیزده ساله ارتباط برقرار کند.» غیر از این دو رکن نیروی انسانی در مساجد، قرائتی در مورد خادمین مساجد هم می‌گوید که باید «جوان، خوش صدا و خوش قیافه» باشند و این در حالی است که بسیاری از جوانان از این شغل روی‌گردان هستند.

منبع: جام جم

فوائد رفت و آمد به مسجد

واژه مسجد در فرهنگ قرآن به معناي مکاني است مقدس که در پيشگاه خداوند سجده مي­کنند. ابن خلدون: (قرن 15 م) تنها براي سه مسجد تمايز قائل است مسجد مکه (مسجدالحرام) مسجد مدينه (مسجدالنبي) مسجد بيت المقدس (مسجد الاقصي و قبة الصخره). با اين حال واژه­ي مسجد سريعاً به خانه حضرت محمد (ص) که امت وي براي عبادت و مذاکره درباره امور مختلف در آن جمع مي­شدند خانه­اي که از ميان همه خانه­ها تقدس يافته بود، اختصاص پيدا کرد. و معابد اسلامي که کمابيش از اين نمونه پيروي مي­کرده و داراي همان عملکردها بودند، نيز مسجد ناميده شدند.

فضائل  آثار رفت و آمد به مسجد

مسجد به عنوان پايگاه عبادت و يا خداوند متعال و پايگاه جهاد فکري و تعليم و تعلم معارف اسلامي مي­باشد در آن پايگاه وحدت مسلمين و نمايش روح وحدت و يکپارچگي به دشمنان پيدا و پنهان جامعه اسلامي مي­باشد. در شرع مقدس اسلام بسيار سفارش شده است که نماز را در مسجد بخوانيد و بهتر از همه مسجدها، مسجدالحرام مي­باشد و بعد از مسجدالحرام، مسجدالنبي (ص) و بعد مسجد کوفه و بعد از آن مسجد بيت المقدس و بعد از آن مسجد جامع هر شهر و بعد از آن مسجد محله و بعد از مسجد محله مسجد بازار مي­باشد. زياد رفتن به مسجد و رفتن در مسجدي که نمازگزار ندارد مستحب است و همسايه مسجد اگر عذري نداشته باشد مکروه است در غير مسجد نماز بخواند. و نيز مستحب است انسان با کسي در مسجد حاضر نمي­شود غذا نخورد و در کارها با او مشورت نکند و همسايه او نشود و از او زن نگيرد و به او زن ندهد.

فضائل مسجد

 سکونت در جوار عرش الهي پاداش مسجد است. در فرداي قيامت و کسب مغفرت گناهان از خداوند متعال يکي ديگر از فوائد و آثار رفت و آمد به مسجد است و فرشتگان از اهل مسجد ديدار مي­کنند و تسبيح زمين براي انسانهاي مسجدي يکي ديگر از آثار و برکات رفت و آمد به مسجد است. امام صادق (ع) مي­فرمايد: «_{^{مَنْ مَشَى إِلَى مَسْجِدٍ مِنْ مَسَاجِدِ اللَّهِ فَلَهُ بِكُلِّ خُطْوَةٍ خَطَاهَا حَتَّى يَرْجِعَ إِلَى مَنْزِلِهِ عَشْرُ حَسَنَاتٍ وَ مُحِيَ عَنْهُ عَشْرُ سَيِّئَاتٍ وَ رُفِعَ لَهُ عَشْرُ دَرَجَاتٍ}} ». «کسي که به سوي مسجد گام بر مي­دارد بر هيچ خشک و تري پا نمي­گذارد مگر اينکه از زمين اول تا هفتم براي او تسبيح مي­کنند». (وسائل الشيعه، ج 3، ص 483)

فوائد علمي- اجتماعي و اخلاقي رفت و آمد به مسجد

 فائده و بهره­اي که از رفت و آمد و انس با مسجد نصيب انسان مسلمان مي­شود تنها ثواب بردن و در سراي ديگر مشمول لطف الهي واقع شدن نيست بلکه در همين جهان نيز فوائد و آثار اصلاح تربيتي علت اجتماعي و سياسي فراواني در سايه رفت و آمد به مسجد براي انسان مؤمن حاصل خواهد شد که ما به موارد معدود از اين فوائد به صورت خلاصه اشاره مي­کنيم.

مسجد مرکز يافتن دوستان الهي مي­باشد

هيچ انساني در زندگي اجتماعي خويش از دوستان خوب بي­نياز نيست. دوست خوب معين و ياور انسان در طي راه سعادت و کمال و يار و غمخوار او در عرصه بروز مشکلات و سختيها است. مشکلاتي که لازمه اجتناب ناپذير عالم بشري و زندگي اجتماعي است و هيچ انساني هر قدر هم که توانا و نيرومند باشد گريزي از آنها ندارد بنابراين مسأله دوست­يابي و اينکه انسان دوستان صميمي و همدل خويش را از ميان چه افرادي برگزيند از اهميت خاصي برخوردار است. يکي از مراکزي که در روايات به عنوان کانون يافتن دوست خوب و صميمي مطرح شده است مسجد است.

در حديثي از امام علي (ع) که از مسجد به عنوان مرکز يافتن برادراني که انسان را در مسير الله ياري مي­دهند ياد نموده بودند. و در روايات ديگري نيز بر اين امر تأکيد شده است. (من لا يحضره الفقيه، ج 1، باب فضل المساجد و حرمت، ص 237-713).

.

انسانهاي مسجدي الگوها و نمونه­هاي جامعه

امام صادق (ع) نيز انسانهاي مسجدي را از برترين و برگزيدگان جامعه معرفي نموده است. انسان مسجدي اهل بهشت است: پيامبر (ص) در حديثي مي­فرمايند: که آنان که به نداي مؤذنين پاسخ گويند و به سوي مسجد مي­شتابند از اهل بهشت معرفي کرده­اند. (بحارالانوار، ج81، ص154، کتاب صلاة، باب اذان و اقامه)

 اهل مسجدي مانع نزول عذاب الهي

 علاوه بر آنکه در برخي از روايات صريحاً اهل مسجد را انسانهايي فرخنده و مبارک به شمار آورده­اند در پاره­اي ديگر از روايات وجود انسانهاي مسجدي را مايه رفع بلا و تأخير در نزول خشم و غضب الهي بر جامعه شناخته­اند. (حديثي در مستدرک الوسائل، ج 3، ص 366، باب 6، روايت3)

اهل مسجد انسانهايي جوانمرد و با مروت

جوانمردي و بزرگواري نيز يکي از خصوصياتي است که در باب دوست­يابي کاملاً مورد توجه قرار مي­گيرد و در کوران حوادث اين دوستان غيرتمند و جوانمرد هستند که مدافع انسان و ياور او خواهند بود اتفاقاً در روايات نيز يکي از خصوصيات انسانهاي مسجدي جوانمرد بودن آن ذکر کرده و حضور يافتن در مساجد يکي از لوازم مروت و جوانمردي به شمار رفته است.

سالم ماندن اهل مسجد از بلاهاي آسماني

 آنگاهي که در صورت ادامه عصيان و سرکشي انسانها بر اساس سنت و تغيير ناپذيري الهي عذاب و خشم خداوند نازل مي­شود اين انسانهاي مسجدي هستند که رحمت حق تعالي شامل حال آنان شده و از بلا و انتقام الهي مصون و محفوظ مي­مانند.

در حديثي از پيامبر (ص) آمده است: «_{^{إِذَا نَزَلَتِ الْعَاهَاتُ وَ الْآفَاتُ عُوفِيَ أَهْلُ الْمَسَاجِدِ ». «به هنگام نزول بلا و آفت اهل مساجد سالم و محفوظ هستند».}}

 محبت و عشق مؤمن به مسجد

پيامبر و اهل بيت تنها رفتن به مسجد را توصيه نفرموده­اند بلکه از اين بالاتر ما را به محبت ورزيدن و انس و علاقه قلبي داشتن به مسجد تشويق نموده­اند و اين امر ناشي از آن است که مسجد متعلق به حق تعالي و محبوب حق تعالي و محبوب انسان مسلمان است و مؤمن همان گونه که به ذات مقدس حضرت حق تعالي شديدترين علاقه­ها را دارد به مسجد هم که خانه اوست عشق مي­ورزد. و چوب و سنگ و اشيايي که به عنوان اجزاي مسجد به کار رفته است قبل از اينکه اجزاي مسجد باشد آن ربط خاص را با خداوند متعال نداشتند اما اينکه به عنوان اجزاي مسجد به کار برده شده­اند اين ارتباط آنها را در ديد انسان مؤمن محبوب و دوست داشتني مي­کند و باعث مي­شود وي از صميم قلب به در و ديوار خانه خدا عشق ورزيده و به آن بوسه مي­زند.

تعمير و آباد نگاه داشتن مساجد

يکي از مستحبات مسجد ساختن و تعمير کردن آن است. در رساله­هاي عمليه مي­خوانيم ساختن مسجد و تعمير مسجدي که نزديک به خرابي باشد مستحب است و در روايات که از معصومين (ع) وارد شده نيز بر هر سه امر تأکيد شده است هم ساختن هم تجديد بناء و مرمت و هم رفت و آمد به مساجد مورد تشويق و ترغيب قرار گرفته است. قرآن مجيد عمارت مساجد الهي را تنها در صلاحيت اهل ايمان قرار داده آنجا که فرموده­اند: «إِنَّما يَعْمُرُ مَساجِدَ اللَّهِ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الْآخِر». «تنها کساني مساجد خدا را عمران مي­کنند که به خداوند و روز جزاء ايمان آورده باشند. همچنين تعميرات براي مساجد مانع نزول عذاب الهي مي­شوند».

از احکام مسجد چه میدانید؟

مسجد جاى ورزش و تمرین ورزشى نیست و از کارهایى که با شأن و منزلت مسجد منافات داشته و با جهت وقف مخالفت دارد، ‏باید پرهیز شود.

در این مقاله در مورد مسجد و احکام آن مطالب و پرسش و پاسخهایی را تقدیم شما عزیزان می کنیم:

انجام این گونه امور در شأن مسجد نیست. بله گاهی مسجد دارای سالن یا زیر زمینی است که حکم مسجد را ندارد و واقف هم شرط خاصی در استفاده از آن نکرده است، که در این صورت مانعی در اجرای برنامه های فرهنگی، ورزشی (با حفظ حرمت مسجد) در آن نمی باشد.

پاسخ مراجع عظام تقلید نسبت به این سۆال، چنین است:

حضرت آیة الله العظمی خامنه ای (مد ظله العالی):

مسجد جاى ورزش و تمرین ورزشى نیست و از کارهایى که با شأن و منزلت مسجد منافات داشته و با جهت وقف مخالفت دارد، ‏باید پرهیز شود.

حضرت آیة الله العظمی سیستانی (مد ظله العالی):

مناسب مسجد نیست.

حضرت آیة الله العظمی مکارم شیرازی (مد ظله العالی):

ورزش براى همگان، مخصوصاً براى جوانان و نوجوانان امر لازمى است؛ ولى مناسب مساجد و حسینیّه ها نیست. لازم است مکان مناسب دیگرى براى آن در نظر گرفته شود.

حضرت آیة الله العظمی صافی گلپایگانی (مد ظله العالی):

انجام این امور در مسجد جایز نیست.

(توجه: استفتا برای این سوال از دفاتر آیات عظام: خامنه ای، سیستانی، مکارم شیرازی، صافی گلپایگانی (مد ظلهم العالی)، توسط سایت اسلام کوئیست انجام گرفته است)

این‌کار اشکال ندارد و در صورتی‌که مسجد مذکور اختصاص به گروه و قوم خاصی نداشته باشد، مسجد جامع شمرده می‌شود.

پاسخ مراجع عظام تقلید نسبت به این سۆال، چنین است:

حضرت آیة الله العظمی خامنه‌ای (مد ظله العالی):

فی نفسه اشکال ندارد.

حضرت آیة الله العظمی صافی گلپایگانی (مد ظله العالی):

مانعی ندارد.

حضرت آیة الله العظمی مکارم شیرازی (مد ظله العالی):

اشکالی ندارد.

حضرت آیة الله العظمی نوری همدانی (مد ظله العالی):

در صورتی‌که محل رفت و آمد همه مردم باشد و اختصاص به قوم خاصی نداشته باشد، مسجد جامع محسوب می‌شود.

حضرت آیة الله هادوی تهرانی (مد ظله العالی):

اشکالی ندارد.

(توجه: استفتا برای این سوال از دفاتر آیات عظام: خامنه‌ای، مکارم شیرازی، صافی گلپایگانی، نوری همدانی (مد ظلهم العالی) توسط سایت اسلام کوئست انجام گرفته است)

مسجد، احکامی دارد؛ از جمله:

این امور درباره مسجد، مستحب است:

الف) ساختن؛

ب) تمیز کردن؛

ج) روشن کردن چراغهای آن؛

د) خواندن دو رکعت نماز تحیت هنگام ورود به مسجد؛

ه) اقامه نمازهای واجب در مسجد (ولی اقامه نمازهای مستحبی در منزل، بهتر است)؛

و) خوشبو بودن؛

ز)پوشیدن لباسهای پاکیزه و گرانبها هنگام رفتن به مسجد؛ زیرا قرآن می‌فرماید: «خُذُوا زینَتَکُمْ عِندَ کُلِّ مَسْجِدٍ»1 ؛2

انجام این امور در مسجد مکروه است:

الف) حضور نیافتن در مسجد بدون عذر، مخصوصاً برای همسایه آن؛ زیرا در روایت وارد شده است: «لَا صَلاَةَ ِلجَارِ المَسْجِدِ اِلَّا فِی المَسْجِدِ.»3

ب) بدون استفاده گذاشتن مسجد؛ زیرا یکی از سه چیزی که روز قیامت به خداوند شکایت خواهد کرد، مسجدی است که تعطیل شده است.

ج) در مسجد از دنیا حرف زدن؛4

این کارها درباره مسجد، حرام است:

الف) توقف جنب، حائض و نفساء؛ ولی عبور آنها اشکال ندارد، به استثنای مسجد الحرام و مسجد النبی(صلی الله علیه و آله)

ب) گذاشتن چیزی در مسجد توسط این سه نفر؛ گرچه از پنجره مسجد، چیزی را در داخل مسجد قرار دهند.

ج) نجس کردن مسجد؛ اگرمسجد، نجس شود، تطهیر آن واجب فوری است.

د) طلاکوبی مساجد؛

ه) انتقال و بیرون بردن اموال مسجد به جای دیگر؛ حتی اگر آن مکان نیز مسجد باشد.5

چنانچه زمینی برای ساخت مسجد وقف شود، عمق و ارتفاع آن نیز مسجد خواهد بود؛ مگر آنکه واقف، استثنا کرده باشد و نیز پس از آنکه مسجد ساخته شد، همه جای آن حکم مسجد را دارد، به همین سبب است که فقها می‌فرمایند: اعتکاف کردن در پشت بام مسجد نیز جایز است.6

برخی احکام مسجد:

1ـ واقف، هیئت امنا، امام جماعت مسجد و نیز هیچ کس دیگر حق ندارند مسلمانی را از آمدن به مسجد منع کنند؛ زیرا مسجد، متعلق به تمام مسلمانان است.

2ـ چنانچه شخصی در مسجد جا گرفته است، حتی اگر کودک باشد، جایز نیست جای او را بگیرند یا او را بلند کنند و دیگری را به جای او بنشانند؛ مگر آنکه نماز، شروع شده و آن شخص نیامده باشد.7

3ـ شخصی که وارد مسجد می شود و می‌بیند جماعت تمام شده است؛ ولی هنوز صفها به هم نخورده، نباید برای نماز خود اذان و اقامه بگوید؛ بلکه اذان و اقامه‌ای که برای نماز جماعت گفته اند، برای این شخص نیز به حساب می‌آید.8

4ـ مساجد از جهت فضیلت در یک رتبه نیستند. ترتیب فضیلت آنها به این قرار است: مسجد الحرام، مسجد النبی(صلی الله علیه و آله)، مسجد کوفه، مسجد الاقصی، مسجد جامع هر شهر، مسجد قبیله و مسجد بازار.9

5ـ به فتوای بیشتر فقها شخص مسافر در سه مسجد و نیز در حرم امام حسین (علیه السلام) مخیر است که نمازهای چهار رکعتی خود را کامل یا قصر بخواند: مسجد الحرام، مسجد النبی(صلی الله علیه و آله) و مسجد کوفه.10

6ـ اعتکاف باید در مسجد باشد و خروج معتکف از مسجد جایز نیست؛ مگر به ضرورت (پس اعتکاف در منزل و حسینیه، باطل است). آن هم نه هر مسجدی؛ بلکه مساجد اربعه؛ یعنی مسجد الحرام، مسجد النبی(صلی الله علیه و آله)، مسجد کوفه و مسجد بصره، و در مسجد جامع شهرهای دیگر به قصد رجاء اشکال ندارد.11

جواب: چنانچه لطمه‌ای به مسجد وارد نشود و مزاحم انجام نماز نباشد، اشکال ندارد.

مسجد قلب جامعه اسلامى

مسجد در اسلام قلب تپنده حیات اسلام و كانون و محور فعالیتهاى جامعه اسلامى‏است.

محمد سلیمان تاكیوچى عضو جامعه قوم شناسى ژاپن در پاسخ به این سؤال كه چرااز میان تمامى مذاهب خاور دور و خاور میانه، دین اسلام را پذیرفته و مسلمان‏شده، در مقاله‏اى مى‏نویسد:

«... مذهب بودا و مسیحیت علایق معنوى را از علایق مادى جدا كرده و انسان رابه كناره‏گیرى از جامعه ترغیب مى‏كند.

بعضى از فرقه‏هاى بودایى و مسیحى معبدها و صومعه‏ها را در كوهها و اماكن دوراز دسترس جامعه بنا مى‏كنند، اما در اسلام مساجد در قلب اجتماعات، در روستاهاو شهرها بنا مى‏شود و نیایش با جماعت و در خدمت جامعه مورد تقدیر است. من‏اطمینان دارم این زمان بهترین فرصت‏براى اشاعه اسلام در ژاپن است.» (1)

مجموعه‏هاى شهرسازى اسلامى همه وابسته و مربوط به مسجد جامع بوده و مسجد كه‏قلب جامعه است روزى پنج نوبت مسلمانان را از مجموعه‏ها و اجزاء شهر در خودجمع مى‏كند و ایمان آنان را تازه مى‏سازد و به جاى خود بازمى‏گرداند.

در بناهاى اسلامى چند نوع مسجد وجود دارد مانند مسجد محله، مسجد قبیله، مسجدبازار، مسجد جمعه و مسجد جامع.

در تمامى شهرهاى اسلامى مهمترین بنا، مسجد جامع است‏شامل مجموعه‏هاى زیر است:

مسجد و محراب، بیت‏المال، دارالعماره، مدرسه‏هاى علمیه، بازار، حمام، اداره‏حسبه، بیمارستان، رباط، اقامتگاه امام جمعه، آشپزخانه و محل مراسم عقدازدواج.

مسجد و تسبیح دسته‏جمعى به سوى كمال

مسجد: مشتمل بر گنبد،گلدسته، شبستان، منبر، محراب، دكه، وضوخانه و ...

گنبد و گلدسته‏هاى مسجد عابدى را مجسم مى‏كند كه عرقچین بر سر گذاشته و دودست‏خود را براى تسبیح و عبادت به سوى آسمان برافراشته و سقف زیر گنبدنمودار آسمان است و نمازگزاران همگان با تسبیح موجودات آسمانها و زمین خدارا تسبیح و عبادت مى‏كنند:

"یسبح لله ما فى السموات و ما فى الارض الملك القدوس العزیز الحكیم." (2)

ازبالاى گلدسته‏ها روزى پنج‏بار اذان گفته مى‏شود و مردم شهر براى نماز فراخوانده مى‏شوند.

منبر بر دو نوع است، منبر كوتاه براى موعظه نمازگزاران وتعلیم احكام و غیره در روزهاى عادى و منبر بلند براى روزهاى پرجمعیت و ایرادخطبه‏هاى نماز جمعه، ستونهاى مسجد، یادآور نماز ستون دین است.

مسجد و محراب

محراب از كلمه حرب به معناى جنگ، جایى است كه در گودى واقع‏شده همچون سنگر، رمز مبارزه با شیطان درون و آماده سازى نفس براى شیاطین‏الانس و از این رو مسجد گذشته از محل نماز، پایگاه بسیج و اجتماع رزمندگان ‏براى رفتن به جبهه‏ها و جهاد مقدس است. و در مرزها همین مساجد به صورت رباط وقرارگاه درآمده از منارهاى آن به عنوان دیده‏بانى استفاده مى‏شود.

مسجد و بازار

بعضى از مساجد جمعه و جامع از دو طرف و بعضى از چهار طرف‏به بازار راه دارد و بازارهاى اسلامى كه همچون مسجد طاق‏وار ساخته شده جزءمجموعه‏هاى مسجد جامع است و براى ورود به آنها از حیاط مسجد مى‏گذرند، باشد كه‏بازاریان با یاد خدا وارد بازار و كسب و كار شوند.

به تعبیر معماران و مهندسان شهرسازى كه در بناهاى اسلامى كاوش مى‏كنند بازاراسلامى بهمنزله ستون فقرات یك شهر است و این همان تعبیرى است كه خداوند درقرآن براى مال كرده است:

"التى جعل الله لكم قیاما." (3)(اموالى كه خداوند مایه قوام شما قرار داده‏است).

هدف قرآن از پیوند میان مسجد و بازار این است كه مردانى تربیت كند كه:

"...لاتلهیهم تجارة ولابیع عن ذكر الله و اقام الصلوه..." (4)هیچ تجارت و داد و ستدى ‏آنان را از یاد خدا و اقامه نماز باز ندارد.

نتیجه پیوند میان بازار و مسجد این بود كه قوانین اقتصاد اسلامى اغلب خود به ‏خود به اجرا در مى‏آمد و بازاریان روزى چند نوبت در مساجد از نیروى ایمان وتقوى شارژ مى‏شدند و چون به سر كار باز مى‏گشتند، كمتر دروغ مى‏گفتند و كمتر به‏احتكار و كم‏فروشى مى‏پرداختند.

و از اینرو معاملات با اعتماد فراوان در بازارهاى اسلامى صورت مى‏گرفت، و مسلمانان كار و تجارتشان را چیزى جداى از عبادت نمى‏دانستند.

روژه‏ گارودى فیلسوف مسلمان فرانسوى در كتاب خود مسجد آئینه اسلام مى‏نویسد:

«در دوران عظمت اسلام تمام زندگى شهر در مسجد جریان داشت، در آنجاست كه ‏قراردادهاى تجارى بسته مى‏شود، زیرا اسلام تمایزى میان مقدس و نامقدس ‏نمى‏شناسد، اجراى شریعت ‏بیش از هر چیز به این معنى بوده است كه انسان 24 ساعت ‏شبانه‏روز در محضر خداوند بسر مى‏برد و هر عملى در زیر نگاه او انجام مى‏شود،بنابراین هر عملى كه توام با تقوى باشد یك بعد قدسى دارد و نماز درنگى است ‏در سلسله لحظات گوناگون، درنگى كه به سایر لحظات معنى مى‏دهد. بنابراین نماز از بقیه اعمال جدا نیست.» (5)

مسجد و بیت

‏المالاز زمان پیامبر اكرم(ص) یكى از مجموعه‏هاى مسجد بیت‏المال است كه در آن وجوهات نقدى و صدقات و غیره ‏دریافت و نگاهدارى مى‏شود و اگر بازرگانى دچار ورشكستگى مى‏شد و یا در سفر در راه مى‏ماند از سهم و القارمین و ابن سبیل تامین مى‏گردید.

فخر رازى در تفسیر آیه" انما یعمر مساجد الله من آمن بالله" و ... مى‏نویسد: درعمران و آبادى مسجد اقامه نماز و پرداخت زكات اعتبار شده زیرا مردم با حضوردر نماز جماعت ‏به مساجد رونق مى‏دهند و چون زكات دهنده باشند افراد كم درآمد و نیازمند نیز به مسجد روى مى‏آورند و بر رونق و آبادانى آن مى‏افزایند. اما اگر عمارت را حمل بر مصالح ساختمانى كردیم، از آنجا كه پرداخت زكات واجب و بناى مسجد مستحب است تا از واجب فارغ نگردد به مستحب نمى‏پردازد. (6)

اكنون دركنار بسیارى از مساجد صندوق قرض‏الحسنه خدمات بسیار مهمى را به جامعه ارائه‏ مى‏دهند.

مسجد و دارالعماره

هم چنین از زمان پیامبر اكرم(ص) مسجد كانون‏عبادى سیاسى بوده، گرچه پس از دوره صدر اسلام، بسیارى از زمامداران به ‏تضعیف نقش سیاسى مساجد پرداخته‏اند ولى مى‏بینیم در سال‏169 هجرى در قاهره جنب ‏مسجد جامع جدید العسكر، دارالاماره‏اى در ارتباط مستقیم با مسجد ساخته شده وابن طولون مسجدى مى‏سازد كه در بخش جنوبى آن ساختمان حكومتى دارالاماره قراردارد و این روش تا قرنها میان زمامداران اسلامى متداول بوده است. مساجدى مانند مسجد ارك از این قبیل است.

مارسل بوازار راجع به جنبه سیاسى مسجد مى‏نویسد:

«اقامه نماز جمعه وسیله‏اى است ‏براى گردهمایى مسلمانان در روز تعطیل و طرح ‏مسائل مهم اجتماعى و بحث و گفتگو درباره مسائل بهداشت، مسكن و تصمیم گیرى‏هاى ‏سیاسى و غیره.

در حقیقت ‏برپایى نماز جمعه به كار گرفتن عبادت خداوند است در راه خدمت ‏به ‏امت. گردهمایى جمعه، مخصوصا در سالهاى اخیر و در ممالك استقلال یافته تاثیر و كارآیى بسیار داشته مسلمانان با اجتماع خود در مساجد طرح مبارزه علیه ‏ستمگران را ریخته و تزلزلى در فرمانروایى استعمار غرب پدید آورده‏اند.

كارى كه احزاب و گروههاى سیاسى مخالف در ممالك اروپایى، از انجام آن هنوز ناتوانند.» (7)

مسجد و مدرسه

"فاذا قضیت الصلوة فانتشروا فى الارض وابتغوامن فضل الله ..." (8)وقتى نماز به پایان رسید در زمین منتشر شوید و به كسب علم وفضیلت الهى بپردازید.

مفسرین قدیم مانند حسن، سعید بن جبیر و مكحول آیه فوق را به معناى طلب علم ‏تفسیر كرده‏اند. بسیارى از مساجد حجراتى در طبقه فوقانى داشت كه طلاب در آن‏ سكونت داشتند و بعد از نماز در پاى هر ستونى هر دسته‏اى دور استاد خود حلقه‏وار مى‏نشستند و به كسب علم و دانش مى‏پرداختند. و بازاریان مجاور در دروس‏ عمومى بهخصوص درس مكاسب فقه شركت مى‏كردند تا معاملات خود را طبق موازین شرع‏ انجام دهند. و این پیوند و همگامى میان مدرسه و مسجد در اسلام رمز موفقیت ‏فرهنگ اسلام بود زیرا علم منهاى دین ثمره‏اش جنگ و فساد و دین منهاى علم‏ نتیجه‏اى جز خرافات نخواهد داشت.

در اسلام جامعه یعنى دانشگاه از مسجد جامعه نشأت گرفته چنان كه دانشگاه الازهر،از جامع الازهر پدید آمده است.

مسجد و كتابخانه

یكى از مجموعه‏هاى مهم مسجد، كتابخانه است، قرآن كریم به كتاب و اهل كتاب اهتمام فراوان داده، و مسلمانان ‏كه در آغاز یك كتاب قرآن بیشتر نداشتند، و آن را همواره در مساجد قرائت ‏مى‏كردند، باعث ‏شد كه از این یك كتاب كتابهاى فراوانى، در قرائت و تجوید درلغت و فرهنگ قرآن، در علم الحدیث و تفسیر، و فقه و تاریخ و سایر علوم قرآن ‏پدید آید و با آنها كتابخانه‏ها تاسیس كنند.

مارسل بوازار، دانشمند اسلام شناس سویسى مى‏نویسد:

«تاسیس كتابخانه‏ها و شبستان تالار اجتماعات در مساجد، این حقیقت را آشكارمى‏سازد كه مساجد در اسلام بدان گونه كه بعضى پنداشته‏اند، منحصر براى نماز نیست، بلكه یقینا یكى از مراكز مهم فرهنگى اسلام نیز مى‏باشد.» (9)

مسجد و مراسم عقد ازدواج

قرآن كریم میان احكام خانواده، مهریه و نماز پیوند برقراركرده مى‏فرماید:"حافظوا على الصلوات..." (10)و پیامبر اكرم، مراسم عقد ازدواج ‏فاطمه زهرا(س) و على(ع) را در مسجد برگزار كردند، (11)و به دستور آن حضرت، سفره وسیعى در مسجد گستردند و بسیارى از مردان و زنان مسلمان اطعام‏ شدند. (12)و آنگاه عروس و داماد را به مسجد فرا خواندند و دست فاطمه را دردست على(ع) گذاشتند و براى آن دو دعا كردند. (13) به پیروى از پیامبر اكرم(ص) بعضى از مساجد مانند مسجد مالزى و اندونزى بخشى را به برگزارى مراسم عقد اختصاص داده‏اند. بنابراین همانطور كه كریستین نفاح در مقاله خود: «مسجد كانون فعالیت جامعه اسلامى‏» مى‏نویسد: مساجد به مثابه مركز ارتباطى نهادهاى ‏اجتماعى، مثل بیمارستانها، آسایشگاهها، دانشگاهها و مدارس عمل ‏مى‏كند، اما استقرار این مساجد در مركز شهر كه با احاطه شدن به وسیله بازار وصنعتگران متعدد كانون اصلى شكل‏گیرى جمعیت ‏شهرى است، گواهى است‏ بر ضرورت ونقش عمومى آنان و هماهنگى این پدیده با تمام جوامع اسلامى جهان. (14)

مسجد و دارالشفاء مدرسه طب

قرآن كریم به عنوان كتاب شفا نازل شده و دستورات آن ‏مشتمل بر سلامتى تن و روان است، احكام فقهى طهارت و بهداشت و تقوى و پرهیز،اطعمه و اشربه، روزه و امساك و احكام فقهى مربوط به بهداشت روح و روان و تصور بدن به عنوان معبد روح، رابطه‏اى میان طب و جنبه‏هاى مختلف تعلیمات اسلامى ‏برقرار ساخته بهطورى كه از زمان پیامبر اكرم (ص) طب النبى و در عصر ائمه، طب‏الصادق و طب الرضا پدید آمده در كتب فقهى راه یافته و در بعضى از شهرهاى‏ اسلامى، ساختن دارالشفاء بیمارستان جزء مجموعه‏هاى مسجد و به شكل مسجد رسم شده ‏و یا مسجد جزو بیمارستان قرار گرفته باشد كه ضمن شفاى تن در بیمارستان به ‏شفاى روان در مساجد بپردازند.

نخستین بیمارستان در قرن دوم در بغداد و بیمارستان عضدى در قرن چهارم به فرمان عضدالدوله دیلمى، و بیمارستان رى وبیمارستان بزرگ نورى در قرن ششم در دمشق و حلب و بیمارستان ناصرى ومنصورى در قاهره همراه با مسجد و كتابخانه را مى‏توان نام برد و در امپراطورى‏ عثمانى، نخستین بیمارستان بنام دارالشفاء در قرن هشتم در بورسه و در قرن نهم ‏مجموعه مشتمل بر مسجد، بیمارستان و مدرسه طب توسط بایزید دوم بنا گردید كه‏هنوز هم دائر است. (15)

مسجد و حمام عمومى

از آنجا كه براى عبادات مانند نماز و نماز جمعه، روزه، حج، قرائت قرآن و رفتن به مساجد، باید تطهیر و غسل‏كرد، و حمام گرفتن یكى از مسائل بهداشتى طب النبى است كه در فقه اسلامى آمده ‏به عنوان نمونه در كتاب «من لایحضره الفقیه‏» صدوق از پیامبراكرم(ص) نقل شده ‏كه استحمام یكى از سه وسیله مهم درمانى است.(16)

مسجد كانون وحدت و همبستگى        

مسجد كانون اتحاد وهمبستگى و انس و الفت مسلمانان است كه مردم هر منطقه و محله را روزى چند نوبت در كنار هم در نمازهاى جماعت جمع و با هم مانوس مى‏سازد و مسجد جامع و جمعه هفته‏اى یك بار همه اجتماعات مساجد را یكجا در نماز جمعه گرد مى‏آورد ومسجد الحرام و مسجد النبى مسلمانان كشورهاى مختلف اسلامى را یكجا جمع و متحد مى‏سازد. مارسل بوازار اسلام شناس سویسى راجع به نقش نیرومند مسجد در فرهنگ،اقتصاد، سیاست و وحدت مسلمانان چنین مى‏نویسد:

«مسجد عامل نیرومندى در همبستگى و اتحاد مسلمانان جهان است و اهمیت اجتماعى ‏و فرهنگى آن را از این بابت نمى‏توان نادیده گرفت، مخصوصا در روزگار معاصر كه ‏مسلمانان شور و حرارت صدر اسلام را دگربار از خود نشان مى‏دهند، مساجد به صورت ‏مراكز تربیت روحانى و پایگاه جنبش امت مسلمانان نسبت ‏به ستمگران و سلطه‏جویان ‏درآمده است. و به تدریج مساجد موقعیت ‏سالهاى نخستین ظهور اسلام را به دست ‏آورده‏اند.» (17)

مسجد آئینه اسلام

مسجد محل عرضه هنر متعهد، معمارى، مهندسى، نقاشى، خطاطى و جلوه‏هاى ایمانى هنرمندان اسلامى است. هنرمندان اسلامى كوشیده‏اند تا اسلام و ایمان را در قالب هنر در در و دیوار وبناى مساجد به معرض نمایش درآورند، تا جایى كه روژه گارودى، مسجد را آئینه ‏اسلام مى‏داند و آن را عنوان كتابش قرار داده است. و تیتوس بوركهارت مى‏نویسد:

«اگر كسى كه ناگزیر شده به پرسش این كه «اسلام چیست؟» پاسخ گوید به یكى ازشاهكارهاى هنر اسلامى مانند مسجد قرطبه یا مسجد ابن طولون در قاهره یا یكى ازمدرسه‏هاى سمرقند یا حتى مسجد تاج محل اشاره كند این پاسخ خود معتبر است.

زیرا كه هنر اسلامى خود نمودار همان مفهومى است كه از نامش برمى‏آید چه از نظرزیبایى شناسى و چه از لحاظ معنویت.» (18)

مسجد آئینه تمدن اسلام

مسجد سرچشمه تمدن اسلامى است. و اگر به هر یك از شهرهاى اسلامى بنگریم مسجد ومجموعه‏هاى آن را اساس شهرسازى مى‏یابیم و در بافت ‏شهرهاى اسلامى مسجد محوراست. بوركهارت در كتاب «هنر اسلامى زبان و بیان‏» مى‏نویسد:

«بیرونى‏ترین مظهر یك دین با تمدنى مانند اسلام كه هنر خود بر حسب تعریف آن‏ جلوه ‏گاه برونى است‏ باید نمودار جهان درونى آن تمدن باشد.» (19)

مسجد و رباط در مرزها

"فلولا نفر من كل فرقه منهم طائفه لیتفقهوا فى الدین." (20)چرا از هر گروهى از مومنان دسته‏اى به جبهه‏ها كوچ نمى‏كنند تا در دین فقیه شوند؟

رزمندگان با ایمان براى مرابطه (برقرار ارتباط میان ‏مرزها و مركز اسلامى) و مراقبت از حركات دشمن و تهاجم رزمى و فرهنگى به ‏مرزهاى سرزمین‏هاى اسلامى كوچ مى‏كردند و با نذر، وقف و وصیت، رباطهایى به شكل ‏مسجد مى‏ساختند، این رباطها، در واقع مسجدى بود كه مناره‏هاى كوتاه و بلند آن ‏به صورت برج دیده‏بانى تبدیل و طاقهاى آن به صورت اطاقها و استراحتگاه ‏رزمندگان و مسافران و شبستان آن به هنگام نماز محل اقامه نماز جماعت و بعد ازنماز محل درس و بحث طلابرزمنده درمى‏آمد، بسیارى از طلاب علوم دینى و اساتید حوزه با نذر و غیره به آن مراكز مى‏رفتند و ضمن آموزشهاى رزمى از اساتید مرابطون دوره‏هاى دروس علوم دینى و لغت و عرفان را فرا مى‏گرفتند تا خود را هم ‏در برابر تهاجم رزمى و هم تهاجم فرهنگى دشمن آماده سازند.

این پایگاهها نقش مهمى در مرزهاى كشورهاى اسلامى بهخصوص مغرب و طرابلس واسپانیا و تونس ایفا كرده و همواره پاسخگو و مدافع در برابر حملات رزمى وفرهنگى دشمنان اسلام بوده است تا جایى كه بعضى از آنان انقلاب نموده ودولتهایى به نام دولت مرابطین تاسیس كرده‏اند. (21)

مسجد و روابط و تكثیر و انتشار كتاب

در سابق كه دستگاه چاپ نبود، در مساجد و رباطها به ‏نگارش و تكثیر و انتشار كتاب مى‏پرداختند به این ترتیب كه یكى از اساتید مرابطین، كتابى را بر دهها نفر از شاگردانش املاء مى‏كرد و شاگردان با خطى خوب‏ مى‏نوشتند و در نتیجه دهها نسخه از آن كتاب تكثیر مى‏یافت این كتاب را«امالى‏» مى‏نامیدند و مردم اموال فراوانى را از راه نذر ، وقف و وصیت، به ‏این مراكز علمى و رزمى اهداء مى‏كردند. (22)

و با این اموال، راه ماندگان (ابن‏سبیل) و طلاب علوم دینى و حافظان قرآن كریم را از نظر خوراك و پوشاك و مسكن ‏تامین مى‏كردند و به تعلیم و تربیت روحى و تزكیه آنان مى‏پرداختند، و با ذكر و یادآورى جهاد پیامبر(ص) و مسلمانان صدر اسلام، روحیه آنان را بالا مى‏بردند ونفوس ضعیف را تقویت مى‏كردند، بهطورى كه بسیارى از آنان روانه حوزه‏هاى علمیه ‏بزرگ مانند «جامع زیتونیه‏» تونس و «قروبین‏» فاس مى‏شدند تا به تحصیلات ‏عالیه بپردازند.

شروع مراسمات سوگواری سالار شهیدان

۱۳ آبان بعد نماز مغرب وعشاء

در مسجد امیرالمومنین (ع) بلوار لاکان 

باسخن رانی حجت الاسلام والمسلمین اکبر علیپور امام جماعت مسجد

بخوان دعای فرج را دعا اثر دارد
 دعا كبوتر عشق است بال و پر دارد

بخوان دعای فرج را و عافیت بطلب
كه روزگار بسی فتنه زیر سر دارد

 بخوان دعای فرج را و ناامید مباش
 بهشت پاك اجابت هزار در دارد

 خدای را شب یلدای غم سحر دارد

بخوان دعای فرج را به شوق روز وصال
 مسافر دل ما نیت سفر دارد
 

بخوان دعای فرج را ز پشت پرده اشك
 كه یار گوشه چشمی به چشم تر دارد

 بخوان دعای فرج را كه یوسف زهرا
 ز پشت پرده غیبت به ما نظر دارد

بخوان دعای فرج را كه دست مهر خدا
  حجاب غیبت از آن روی ماه بردارد

روزی مردی خواب عجیبی دید، او دید که پیش فرشته‌هاست و به کارهای آنها نگاه می‌کند، هنگام ورود، دسته بزرگی از فرشتگان را دید که سخت مشغول کارند و تند تند نامه‌هایی را که توسط پیک‌ها از زمین می‌رسند، باز می‌کنند، و آنها را داخل جعبه می‌گذارند. مرد از فرشته‌ای پرسید، شما چکار می‌کنید؟ فرشته در حالی که داشت نامه‌ای را باز می‌کرد، گفت: اینجا بخش دریافت است و ما دعاها و تقاضاهای مردم از خداوند را تحویل می‌گیریم. مرد کمی جلوتر رفت، باز تعدادی از فرشتگان را دید که کاغذهایی را داخل پاکت می‌گذارند و آنها را توسط پیک‌هایی به زمین می‌فرستند. مرد پرسید: شماها چکار می‌کنید؟ یکی از فرشتگان با عجله گفت: این جا بخش ارسال است، ما الطاف و رحمت‌های خداوندی را برای بندگان می‌فرستیم. مرد کمی جلوتر رفت و دید یک فرشته‌ای بی کار نشسته است مرد با تعجب از فرشته پرسید: شما چرا بی کارید؟ فرشته جواب داد: این جا بخش تصدیق جواب است. مردمی که دعاهایشان مستجاب شده، باید جواب بفرستند، ولی فقط عده بسیار کمی جواب می‌دهند. مرد از فرشته پرسید: مردم چگونه می‌توانند جواب بفرستند؟ فرشته پاسخ داد: بسیار ساده فقط کافیست بگویند “خدایا شکر”